Türkiye ile Libya’nın deniz sınırı muhtırası 3. yılında: ‘Atina’nın Doğu Akdeniz planı baltalandı’

Türkiye’nin Libya’daki BM tarafından tanınan Ulusal Birlik Hükümeti ile 27 Kasım 2019 tarihinde imzaladığı ‘Akdeniz’de Deniz Yetki Alanlarının Sonlandırılmasına Ait Mutabakat Muhtırası’nın 3. yılı geride kaldı. Tarafların ‘Doğu Akdeniz‘deki haklarını koruyan anlaşma’ olarak dikkat çeken mutabakat; ‘kalıcı barış, istikrar ve güvenliğin sağlanmasına katkıda bulunmak ve karşılıklı yarar temelinde mümkün olan tüm alanlarda ilişkiler geliştirmek’ gayesiyle İstanbul’da imzalandı.

Deniz Yetki Muhtırası, 2020’de BM nezdinde kayıt altına alınmasına karşın, Doğu Akdeniz’deki jeopolitik güç gayreti nedeniyle Mısır ile Yunanistan ise bu mutabakatı onaylamayan Akdeniz ülkeleri ortasında yerini aldı. O denli ki mevzuyla ilgili yaptığı açıklamada Yunanistan Başbakanı Kiriakos Miçotakis, “Coğrafya, birileri uyduruk haritalar çizmeye teşebbüs ediyor diye değişmez. Tarih de boş laflarla yeniden yazılmaz” ifadelerini bile kullanmıştı. Akabinde Ankara ve Trablus yakınlaşmasına reaksiyon olarak Doğu Akdeniz için harekete geçen Kahire ile Atina, bu muahedeyi ‘yasadışı’ olarak nitelendirerek akabinde 2020‘de ‘Münhasır Ekonomik Bölge’ sonlandırılmasına ait mutabakata imza attı.

Türkiye: Üçüncü ülkelerin, iki hâkim ülkenin imzaladığı mutabakata müdahale etmeye hakkı yok

3 Ekim 2022’de tekrar bir ortaya gelen Türkiye ve Libya heyetleri bu sefer de, Doğu Akdeniz’de ortak jeolojik keşif de dahil olmak üzere petrol ve gaz sektöründe işbirliğine ait muahedeleri içeren hidrokarbon mutabakat zaptını onayladı. Bu işbirliğine de karşı çıkan Mısır ve Yunanistan’ın tavrı, ‘Trablus hükümetinin görev süresinin dolmuş olduğu ve ülkenin geleceğine ilişkin uluslararası anlaşmaları imzalama meşruiyetinin bulunmadığı’ istikametinde. Bu açıklamalardan kısa bir müddet sonra harekete geçen Avrupa Birliği de, ‘Avrupa Komisyonu’nun mutabakatın yasallığını kabul etmediğini ve deniz hukukunun ihlal edildiğini’ öne sürdü. Türkiye ise itirazları dikkate almadığını bildirmiş, Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu Libya ziyareti esnasında, “Üçüncü ülkelerin, iki hâkim ülkenin imzaladığı muahedeye müdahale etmeye hakkı yoktur” açıklamasında bulunmuştu.

Deniz Yetki Alanlarının Sonlandırılmasına Ait anlaşmanın imzalanmasından 3 yıl sonra bölgedeki dengelerin nasıl değiştiğini Sputnik’e anlatan CET (Asya-Türkiye-Avrupa) Platform Koordinatörü Dr. Barış Hasan’a nazaran ise Doğu Akdeniz’deki Yunanistan, Mısır ve İsrail ittifakının temellerinin güçlü olmadığı anlaşılmaya başlanıyor.

‘Türkiye’nin Doğu Akdeniz’de kararlı duruşu nedeniyle Yunanistan savrulur bir durum içerisinde’

Türkiye’nin Libya ile Deniz yetki Alanlarını Sonlandırma Muahedesi yaptığında Trablus’taki hükümet ile ilgili Birleşmiş Milletler tarafından tanınmasına rağmen bir meşruiyet sorunu olduğunu hatırlatan Hasan, “Libya hükümetinin gücü çok sorgulanır vaziyetteydi. Fakat Türkiye’nin Libya ile yaptığı bu muahedenin ardında durması, Doğu Akdeniz’de sergilemiş olduğu kararlı duruş, Yunanistan’ın Doğu Akdeniz’e yönelik maksimalist tutumlarının önünde önemli ve güçlü bir set oluşturdu. Yunanistan’ın Doğu Akdeniz ve bölge ülkelerine yönelik siyasetlerinde savunmalara yol açtı. Dendias’ın son Libya ziyaretindeki trajikomik durumları, Libya’daki hangi idareyle konuşması gerektiğine karar veremeyen bir konuma düştü. Açıkçası bu Yunanistan’ın Doğu Akdeniz ile ilgili savrulur bir durum içerisinde olduğunu gösteriyor. Maksimalist taleplerini uluslararası arenada meşrulaştıracak yeterli araçlara sahip olmadığını gösteriyor. Bunun nedeni Türkiye’nin Libya’ya yaptığı anlaşmanın üzerinde Doğu Akdeniz’deki kararlı duruşudur” şeklinde konuştu.

‘Yunanistan ile Mısır anlaşması uzun vadede bozulacaktır’

Türkiye’nin Doğu Akdeniz’deki duruşunun son 3 yıl içindeki değerlendirmesini yapan Hasan şunları aktardı:

‘Yunanistan, Mısır ve İsrail ittifakının temellerinin güçlü olmadığını anlamaya başlıyoruz’

Türkiye’nin ile Libya muahedesi ve Doğu Akdeniz’deki kararlı duruşunun tıpkı vakitte Ankara’nın İsrail ile bağlarının normalleşmesinin önünü açan bir durum da oluşturduğunu belirten Hasan, “Dış siyasette kararlı durursanız, bu kararlılık size karşı ittifak oluşturan güçlerin uzun vadede konumlarını gözden geçirilmesine neden olur. Doğu Akdeniz’de birkaç yıl önce Türkiye’ye karşı oluşturulan Yunanistan, Mısır ve İsrail ittifakından bahsediyorduk. Türkiye ve Libya mutabakatının uzun vadeli en kıymetli sonucu bize şunu gösteriyor ki; Yunanistan, Mısır ve İsrail ittifakının temellerinin güçlü olmadığını anlamaya başlıyoruz. Şayet ki Türkiye ile Libya, hidrokarbon aramaları ve gibisi üzere alandaki uygulamalarla da bu muahedeyi sürdüreceklerinin ve ilerleteceklerinin işaretlerini vermeye başlarlarsa bu durum Yunanistan’ın Doğu Akdeniz’de ittifak sistemleriyle Türkiye’ye karşı oluşturmaya çalıştığı çevreleme planlarını boşa çıkacaktır. Yani bu açıdan Deniz Yetki Alanlarının Sınırlandırılmasına İlişkin anlaşmanın uzun vadede Türkiye’ye dış siyaset manasında çok pragmatik bir yararı var ve bunu şu anda da görüyoruz. 3 yıl evvel bunu anlamak çok kolay değildi ancak sonuçlarını yavaş yavaş görüyoruz. Alandaki uygulamalarını Türkiye açısından bu yararları getirdi” dedi ve ekledi:

‘Türkiye ile Libya’nın muahedesi, Türk-Yunan ilgilerine direkt yansıdı ve Yunanistan’ın maksimalist yaklaşımını baltaladı’